Ο θρήνος και το πένθος για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι μια συνθήκη με την οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας. Παρ’ όλο που ο τρόπος και ο χρόνος κατά τον οποίο κάποιος πενθεί είναι μοναδικός, έχουν διαπιστωθεί κάποια κοινά σημεία τα οποία ονομάζουμε στάδια του πένθους.
Αρχικά τείνει να επικρατεί μια άρνηση ως προς το γεγονός. Πρόκειται για μια προσωρινή ψυχολογική αντίδραση μέσα από την οποία ο άνθρωπος καθίσταται ικανός να αντέξει τον αρχικό πόνο που του έχει προκαλέσει το σοκ της απώλειας, μην μπορώντας να πιστέψει τι πραγματικά έχει συμβεί. Μόλις αυτή η αρχική άρνηση αρχίζει να υποχωρεί ακολουθεί το στάδιο του θυμού. Είναι αυτή ακριβώς η στιγμή όπου επικρατεί ένα μεγάλο “γιατί;”. Ο θυμός μπορεί να στραφεί προς τους πάντες και με έναν τρόπο βοηθάει στην εκτόνωση του αρχικού έντονου και οδυνηρού συναισθήματος της απώλειας. Αμέσως μετά ακολουθεί η φάση της διαπραγμάτευσης. Σε αυτό το στάδιο συνήθως κυριαρχούν ενοχικά συναισθήματα, καθώς το άτομο που πενθεί στρέφει τον προηγούμενο θυμό προς τον εαυτό του, διαπραγματευόμενος τις δικές του ευθύνες ως προς το θάνατο, και αναρωτώμενος αν θα μπορούσε να κάνει κάτι για να αλλάξει την απώλεια. Έτσι σιγά σιγά αρχίζει να συνειδητοποιεί και να διαπραγματεύεται την πραγματικότητα. Με αυτήν την συνειδητοποίηση φτάνουμε στο στάδιο της κατάθλιψης , όπου εκεί το άτομο έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματά του και βιώνει πια την θλίψη, τον πόνο και την απώλεια. Η έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων αποτελεί ένδειξη ενός υγιούς βιώματος του πένθους. Με αυτόν τον τρόπο φτάνουμε στο τελευταίο στάδιο που είναι αυτό της αποδοχής. Μέσα από την αποδοχή του γεγονότος, το άτομο που πενθεί αντιλαμβάνεται επίσης ότι δεν μπορούσε και δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να αλλάξει την κατάσταση και με αυτόν τον τρόπο επιτρέπει σταδιακά στον εαυτό του να συνεχίσει να ζει.
Τα άτομα που πενθούν είναι σημαντικό να έχουν ένα δίκτυο υποστήριξης αλλά και να επιστρέψουν στην προ της απώλειας ρουτίνα τους, όσο αυτό είναι εφικτό. Ανάλογα με τη σχέση που έχει ο καθένας μαζί τους, οφείλει αρχικά να σεβαστεί τον τρόπο με τον οποίο πενθούν. Οι συμβουλές για τον τρόπο διαχείρισης και τα λόγια παρηγοριάς συνήθως αποξενώνουν τον πενθόντα. Συνήθως αρκεί να έχουν κάποιον να τους ακούσει, όταν θέλουν να μιλήσουν, όπου να νιώθουν ότι το συναίσθημά τους γίνεται αποδεκτό και κατανοητό, χωρίς κριτική ή υποτίμηση, αλλά με αποδοχή της μοναδικότητας του πένθους τους. Το άτομο που πενθεί με έναν τρόπο βάζει τα όριά του και κάνει εμφανές τον τρόπο που εκείνο έχει επιλέξει να πενθεί. Αν εστιάσουμε σε εκείνο και καταφέρουμε να έρθουμε σε επαφή με το συναίσθημά του, αποφεύγοντας τυπικές αντιδράσεις και γενικεύσεις κάποιας παρόμοιας δικής μας εμπειρίας, θα μας οδηγήσει εκείνο στον κατάλληλο τρόπο προσέγγισης και στήριξης.
Η διεργασία του πένθους δεν είναι μια τυπική διαδικασία, μπορεί να παρατηρηθούν εναλλαγές και μια κυκλικότητα στα στάδια. Οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται περίπου 1 με 2 χρόνια για να συνέλθουν από το πένθος. Τι γίνεται όμως όταν η απώλεια έρχεται μέσα από μια τραυματική εμπειρία;
Όταν ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι ξαφνικός και βίαιος οι αντιδράσεις του θρήνου είναι πιο έντονες και πιο περίπλοκες. Μιλάμε πια για ένα τραυματικό πένθος, όπου το άτομο που πενθεί χρειάζεται να διαχειριστεί και να διαπραγματευτεί πολλά περισσότερα από την απώλεια. Αρχικά επικρατούν συνεχείς ακούσιες σκέψεις και εικόνες για τις συνθήκες του τραυματικού γεγονότος, οι οποίες πολλές φορές παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό συμβαίνει, είτε το άτομο ήταν παρών στο τραυματικό γεγονός και αναβιώνει τις αναμνήσεις είτε όχι. Ο θυμός εδώ είναι πιο έντονος, όπως επίσης και τα συναισθήματα ενοχής καθώς το άτομο έχει μπει σε έναν κύκλο απόδοσης ευθυνών, προσπαθώντας να κατανοήσει τι έχει συμβεί. Ταυτόχρονα η αντίληψη που είχε για τον κόσμο γκρεμίζεται, χάνει το αίσθημα ασφάλειας που είχε, θεωρεί ότι ο κόσμος είναι άδικος και επικίνδυνος. Αυτή η αίσθηση οδηγεί καταρχάς σε συναισθήματα έντονου άγχους και διεγερσιμότητας εξαιτίας της αίσθησης μιας απειλής και έπειτα σε μια κοινωνική απομόνωση και απόσυρση, καθώς τείνει να πιστεύει ότι έτσι προστατεύεται.
Όλες αυτές οι αντιδράσεις είναι απόλυτα φυσιολογικές όταν διαρκούν περίπου ένα μήνα μετά το τραυματικό γεγονός. Σε περίπτωση όμως που αυτές συνεχίζουν με την ίδια ένταση και μετά, τότε το άτομο που πενθεί χρήζει ιδιαίτερης στήριξης καθώς μπορεί να εμφανίζει μετατραυματική διαταραχή του στρες και να χρειάζεται εξατομικευμένη υποστήριξη ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί το πένθος του.
Δελλή Ζαΐρα – Βασιλική
Ψυχολόγος
Επιστημονικός Συνεργάτης της Μονάδας
Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση».
