Καταστάσεις που έχουν χαρακτήρα κρίσης, όπως φυσικές ή τεχνικές καταστροφές βιώνονται ως τραυματικές εμπειρίες. Αυτές οι τραυματικές εμπειρίες καθορίζονται από τον τρόπο που το κάθε ξεχωριστό άτομο τις εισπράττει, αλλά και από το βαθμό υποστήριξης του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Οι ψυχολογικές αντιδράσεις επηρεάζονται από το είδος του τραυματικού γεγονότος, από τον τρόπο που το άτομο εμπλέκεται στο τραυματικό γεγονός, από την σωματική και ψυχική του υγεία, το φύλλο, την ηλικία και το κοινωνικό περιβάλλον.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την τραυματική εμπειρία σε συλλογικό επίπεδο και που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, είναι το επίπεδο της κοινωνικής συνοχής, η κατάσταση της κοινωνικής σταθερότητας πριν την καταστροφή, ο ρόλος της πολιτικής ηγεσίας της κοινότητας ή της χώρας που έχει πληγεί και κυρίως η διατήρηση της δομής και της λειτουργίας των διάφορων κοινωνικών ομάδων και φορέων.
Το καταστροφικό γεγονός καθώς και η τραυματική εμπειρία αφορά κυρίως τα άτομα που βίωσαν την καταστροφή, αλλά αφορά επίσης και τους συγγενείς ή φίλους των πληγέντων, τους διασώστες, τους υγειονομικούς και όλους όσους εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της κατάστασης. Αυτά τα άτομα, στην συντριπτική τους πλειοψηφία θα εμφανίσουν κάποιου είδους σωματική ή ψυχική διαταραχή ή μη ειδική αντίδραση.
Μια ιδιαίτερη κατάσταση που προκύπτει από καταστροφικά γεγονότα, είναι η αίσθηση της απώλειας για κάτι που χάνεται και το πένθος που την ακολουθεί και αφορά συναισθήματα θλίψης και λύπης.
Το πένθος στο πλαίσιο της άρνησης της πραγματικότητας μπορεί να είναι αναβλητικό, ανεσταλμένο που οδηγεί σε ψυχοσωματικές εκδηλώσεις (πονοκεφάλους κλπ) και χρόνιο πένθος με πιθανή χρόνια κατάθλιψη.
Η αίσθηση της απώλειας και το πένθος μπορούν να βιωθούν διαδοχικά ως άρνηση του συμβάντος, ως θυμός, ως διαπραγμάτευση με το οικείο περιβάλλον, ως κατάθλιψη και τέλος με την αποδοχή αυτού που έχει συμβεί.
Διαχείριση πένθους
Για την καλύτερη διαχείριση της απώλειας και του πένθους θα πρέπει τα άτομα που βιώνουν αυτή την κατάσταση να συζητούν για την απώλεια του προσφιλούς προσώπου με συγγενείς και φίλους.
Θα πρέπει να αποδεχθούν τα συναισθήματα της θλίψης και της λύπης. Σημαντικό είναι να μην παραμελούν τον εαυτό τους, την οικογένειά τους, τους δικούς τους ανθρώπους γιατί έτσι ενισχύουν τα κίνητρα για να συνεχίσουν.
Δύο χρυσές συμβουλές είναι ποτέ μόνοι, ποτέ αδρανείς. Πρέπει να συνεχίσουν να κάνουν απλά καθημερινά πράγματα και να δέχονται την βοήθεια των άλλων ώστε να κατανοηθεί η νέα πραγματικότητα. Να δεχθούν δηλαδή, την υποστήριξη από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον, ώστε να διαπραγματευθούν το πένθος και τα όσα σημαίνει η απώλεια μέσα στην καθημερινότητα.
Είναι επίσης σημαντικό να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, χωρίς να ξεχνούν τον άνθρωπο που έχασαν. Αυτό σημαίνει πως οφείλουν να αποδεχθούν το δυσάρεστο γεγονός και να μην φοβούνται τις αναμνήσεις.
Η συμμετοχή στις συλλογικές δραστηριότητες είναι πολύ σημαντική και επί της ουσίας έχει θεραπευτικό χαρακτήρα.
Χρειάζεται να υποστηριχθεί η οικογένεια που πενθεί, ώστε να μπορέσει να αποχαιρετήσει τον άνθρωπό της. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, συμμετοχή στις τελετουργικές διαδικασίες του αποχαιρετισμού που βοηθούν στην ανακούφιση του πένθους και στο να μην γίνει το πένθος χρόνιο.
Οι αρνητικές σκέψεις θα πρέπει να αναγνωρίζονται, να αξιολογούνται και να αντικαθίστανται από εναλλακτικές σκέψεις, ενώ παράλληλα υιοθετούνται τεχνικές χαλάρωσής.
Η κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών και η απομόνωση καλό είναι να αποφεύγονται, δίνοντας ταυτόχρονα σημασία στην φροντίδα τη σωματικής και ψυχικής υγείας. Η λήψη σημαντικών αποφάσεων αποφεύγεται επίσης.
Θα υπάρχει πόνος μέχρι να επουλωθούν τα τραύματα. Για να γίνει αυτό χρειάζεται χρόνος. Η διάρκεια αυτής της διαδικασίας διαφέρει από άτομο σε άτομο και δίνεται χρόνος στην θλίψη, αφού το βίωμα είναι ξεχωριστό για τον κάθε άνθρωπο.
Ο πόνος όπως και ο φόβος, παραμένουν μέχρι να αντιμετωπισθούν. Απέναντί τους υπάρχει μόνο μια επιλογή. Προχωράμε μπροστά κάνοντας απλά μικρά καθημερινά πράγματα. Μόνο έτσι ο κόσμος δεν θα βιώνεται άδειος, χωρίς νόημα και το κενό της απώλειας θα γεμίσει από την παρουσία των ανθρώπων που είναι γύρω μας.
Ηλίας Μιχαλαρέας, δρ. Ψυχολογίας - δρ. Γεωγραφίας, Επιστημονικός Συνεργάτης της Μονάδας
Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση».
