Ο χαρακτηρισμός "Zoom fatigue" αποδίδεται σε ένα νέο είδος κόπωσης και σχετίζεται με την υπερ-χρήση των εικονικών (virtual) πλατφορμών επικοινωνίας. Οι ψυχικές και σωματικές εκδηλώσεις που περιγράφονται αφορούν αισθήματα κούρασης, άγχους, ανησυχίας, ακόμα και εξάντλησης μετά από αλλεπάλληλες βιντεοκλήσεις και τηλεδιασκέψεις.
Λόγω της πανδημικής κρίσης της COVID 19 και της συνακόλουθης επιτακτικής εφαρμογής των πρωτοκόλλων κοινωνικής απόστασης, οι πλατφόρμες επικοινωνίας αναδείχθηκαν ως το πλέον πολύτιμο εργαλείο, ανακουφίζοντας τις ανθρώπινες ανάγκες της επαφής, της διασύνδεσης και της σταθερότητας. Οι βιντεοκλήσεις και οι τηλεδιασκέψεις ήρθαν να αντικαταστήσουν τις δια ζώσης διαπροσωπικές συνδιαλλαγές και να διατηρήσουν την οικεία καθημερινή δραστηριότητα.
Η αύξηση στη χρήση ήταν φρενήρης : τον Δεκέμβριο 2019 καταγράφηκαν ημερησίως 10 εκατομμύρια συμμετέχοντες σε πλατφόρμα τηλεδιασκέψεων. Τον Απρίλιο 2020 ο αριθμός των συμμετεχόντων εκτοξεύθηκε στα 300 εκατομμύρια. Η ψηφιακή αυτή προσαρμογή ήταν όμως μια αναγκαστική διέξοδος, παρά μια συνειδητή προσπάθεια. Η συναισθηματική και κοινωνική απόσταση μειώθηκαν, οι περισσότερες από τις δραστηριότητές μας διατηρήθηκαν, αλλά αυτό δε φαίνεται να συνέβη χωρίς κόστος.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις που παρατηρούνται κατά τον τελευταίο χρόνο λόγω της υπερ-χρήσης αποτελούν το αντικείμενο μελέτης ειδικών και ερευνητών. Οι έρευνες κινούνται σε δυο κατευθύνσεις: αφενός στην κατανόηση των μηχανισμών , στην εξήγηση του φαινομένου και την υπόδειξη βοηθητικών επιλογών στους χρήστες , αφετέρου στην διαμόρφωση προτάσεων για τη βελτίωση των εφαρμογών που συμβάλλουν στο σχεδιασμό ενός λειτουργικότερου περιβάλλοντος επαφής (interface) . Επομένως, ο στόχος δεν είναι να ενοχοποιηθούν οι πλατφόρμες επικοινωνίας , όσο να προσδιοριστούν οι όροι συνετής χρήσης και να βρεθούν τεχνικά εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης μια νέας πραγματικότητας.
Οι αιτίες που επιφέρουν κόπωση, σύμφωνα με την έρευνα στο Stanford Virtual Human Interaction Lab , σχετίζονται με ψυχολογικούς μηχανισμούς άγχους που ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια των βιντεοκλήσεων.
Αρχικά, η συνεχής έκθεση στα βλέμματα των άλλων συνιστά στρεσσογόνο εμπειρία που ομοιάζει με το κοινωνικό άγχος που βιώνουν συχνά οι άνθρωποι σε μια συνθήκη δημόσιας ομιλίας. Παράλληλα, πηγή άγχους μπορεί να αποτελεί, ανάλογα με το μέγεθος της οθόνης, η μεγάλη διάσταση του προσώπου σε συνδυασμό με την κοντινή απόσταση προβολής (zoom) . Έτσι, ο εγκέφαλος ερμηνεύει τη συγκεκριμένη συνθήκη σαν μια κατάσταση έντασης/απειλής και ενεργοποιεί την αντίδραση πάλης ή φυγής. Το αποτέλεσμα είναι μια κατάσταση υπερδιέγερσης μετά από πολλές ώρες προβολής σε μεγέθυνση. Επιπλέον, επειδή οι άνθρωποι τείνουν να εστιάζουν στην εικόνα του εαυτού τους στην οθόνη , καθώς μιλούν και απαντούν, επέρχεται κόπωση, αλλά ταυτόχρονα διαμορφώνεται συνθήκη καθρέφτη, στον οποίο η αντανάκλαση του εαυτού ενδέχεται να είναι αντικείμενο κριτικής και πηγής αρνητικών συναισθημάτων.
Ο περιορισμός της φυσικής κινητικότητας, είναι ακόμη ένας παράγοντας κόπωσης , καθώς οι άνθρωποι αναγκάζονται να παραμένουν για πολλές ώρες σε ένα σημείο.
Τέλος , επισημαίνεται ότι επέρχεται κούραση και λόγω της αύξησης της διανοητικής προσπάθειας που καταβάλλεται στην επικοινωνία. Σε μια δια ζώσης πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία, ο λόγος συμπληρώνεται από μη λεκτικά στοιχεία (εκφράσεις, χειρονομίες) που μεταδίδουν μηνύματα και ερμηνεύονται υποσυνείδητα. Αντίθετα στις βιντεοκλήσεις κυριαρχούν τα λεκτικά στοιχεία, ενώ τα μη λεκτικά δραστικά μειώνονται. Έτσι, αυξάνεται το γνωστικό φορτίο των πληροφοριών προς επεξεργασία , καθώς και η ενέργεια που καταναλώνεται για την ανατροφοδότηση της αλληλεπίδρασης.
Στον τομέα του συγχρονισμού κατά την επικοινωνία, νευροψυχολογικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η καθυστέρηση του ήχου (ακόμα και της τάξεως του millisecond) επηρεάζει αρνητικά την αντίληψη των αλληλεπιδράσεων , καθώς και την ανταμοιβή που λαμβάνουμε από αυτές . Η αντιλαμβανόμενη ανταμοιβή σχετίζεται τόσο με την κόπωση, όσο και την ενεργοποίηση, το κίνητρο και την εμπλοκή μας σε μια δραστηριότητα.
Οι ερευνητές προτείνουν τρόπους που μπορεί να φανούν βοηθητικοί και να μειώσουν το αίσθημα κόπωσης και καταβολής:
- Αποφύγετε να επιλέγετε την παρουσίαση πλήρους οθόνης και μειώνετε το μέγεθος του παράθυρου zoom
- Κρύψτε το εικονίδιο του εαυτού σας και αντικαταστήστε το με τη φωτογραφία σας
- Κάντε συχνά διαλλείματα: αυτό μπορεί να γίνει ελαχιστοποιώντας το παράθυρο, μετακινώντας το πίσω από τις ανοιχτές εφαρμογές ή απλά κοιτώντας αλλού για λίγα δευτερόλεπτα. Μπορείτε να ακούτε, χωρίς να κοιτάτε την οθόνη έτσι ώστε τα μάτια σας να ξεκουραστούν. Αν δεν είναι υποχρεωτικό, απενεργοποιείτε περιοδικά την κάμερα κατά τη διάρκεια των κλήσεων.
- Δώστε στον εαυτό σας χρόνο ανάμεσα στις βιντεοκλήσεις: Διαλέξτε μια δραστηριότητα που σας χαλαρώνει ή απλώς μην κάνετε τίποτα.
- Ενισχύστε τη διαπροσωπική επικοινωνία: Συνομιλήστε με φίλους και μοιραστείτε αυτό που σας ανησυχεί.
- Εφόσον υπάρχει επιλογή αλλάζετε συχνά χώρους, ή κινηθείτε γύρω στο χώρο
- Αποφύγετε να ασχολείστε με πολλά έργα ταυτόχρονα: η εναλλαγή των έργων αναγκάζει τον εγκέφαλο να ενεργοποιεί διαφορετικά μέρη για διαφορετικούς τύπους εργασίας, με αποτέλεσμα να μειώνεται ο παραγωγικός χρόνος. Κλείστε τις καρτέλες και τα προγράμματα, απομακρύνετε το κινητό και παραμείνετε παρών
- Μειώστε τα ερεθίσματα στην οθόνη: Προτιμήστε εσείς και η ομάδα σας ένα απλό και χαλαρωτικό background (π.χ. αφίσα με χαλαρωτικό τοπίο). Σύμφωνα με έρευνα, οι άνθρωποι τείνουμε να εστιάζουμε όχι μόνο στα πρόσωπα των άλλων, αλλά και στο background –στα έπιπλα, τα φυτά, την ταπετσαρία, ακόμα και στα βιβλία που υπάρχουν στα ράφια-.
- Προτιμήστε τις τηλεφωνικές κλήσεις και e- mail όπου οι βιντεοκλήσεις δεν είναι απαραίτητες
- Εντάξτε την φυσική άσκηση στην καθημερινή σας ρουτίνα.
Πηγές –Ανάσυρση από το Διαδίκτυο
https://www news.Stanford.edu. Four Causes for “Zoom fatigue”
https://www.healthline.com “Zoom fatigue” is Real-Here’s How to cope
https://www.psychiatrictimes.com A Neuropsychological Exploration of Zoom Fatigue
https://hbr.org How to Combat Zoom Fatigue
https://www.pbs.org How students are fighting Zoom Fatigue
Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση».
