Η Διαταραχή Πανικού (ΔΠ) θεωρείται μια κοινή ψυχιατρική νόσος που ανήκει στην κατηγορία των διαταραχών άγχους καθώς όπως και οι υπόλοιπες διαταραχές που κατατάσσονται σε αυτήν την κατηγορία χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων από υπερβολικό φόβο και ανησυχία. Χαρακτηριστικό της ΔΠ είναι οι επαναλαμβανόμενες προσβολές πανικού οι οποίες εμφανίζονται απροσδόκητα και προκαλούν στο άτομο μια συνεχή ανησυχία και έναν φόβο επανάληψης αυτής της δυσάρεστης εμπειρίας.
Το εν λόγω σύνδρομο μπορεί να προκαλέσει σοβαρή επιβάρυνση στην υγεία και την καθημερινότητα των ατόμων που υποφέρουν από αυτήν καθώς οι επιπτώσεις της ΔΠ είναι παρόμοιες με αυτές της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής. Η ΔΠ σχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες απόπειρας αυτοκτονίας, κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ουσιών και μειωμένη κοινωνική λειτουργικότητα.
Επιδημιολογικές μελέτες στον γενικό πληθυσμό υποστηρίζουν ότι περίπου 1.7% με 4.7% του ενήλικου και εφηβικού πληθυσμού υποφέρουν από ΔΠ. Στην Ελλάδα πρόσφατη επιδημιολογική μελέτη υποστηρίζει ότι το 1.9% του γενικού πληθυσμού υποφέρει από ΔΠ και περιγράφει συνοσηρότητες με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, γενικευμένη διαταραχή άγχους και φοβίες, γεγονός που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ποιότητα ζωής τον ατόμων που πάσχουν από αυτήν.
Αιτιολογικές προσεγγίσεις της ΔΠ
Γνωσιακή Προσέγγιση : Σύμφωνα με τη γνωσιακή προσέγγιση η διαταραχή πανικού προκαλείται από μια ¨καταστροφική παρερμηνεία¨ κατά την οποία το άτομο που βρίσκεται σε κατάσταση πανικού παρερμηνεύει φυσιολογικές σωματικές αισθήσεις ως έναν εν εξελίξει ή επικείμενο, σημαντικό οργανικό ή νοητικό κίνδυνο. Έτσι η αίσθηση αύξησης στους καρδιακούς παλμούς ή μιας στιγμιαίας ζαλάδας, οι οποίες συχνά αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις απέναντι στο άγχος, παρερμηνεύονται ως καρδιακή προσβολή, επικειμένη λιποθυμία ή απώλεια ελέγχου.
Παράδειγμα
Ερέθισμα: Ανεβαίνω τις σκάλες μιας πολυκατοικίας και αρχίζει να χτυπά δυνατά η καρδιά μου.
Σκέψη: Η καρδιά μου χτυπά ασυνήθιστα δυνατά
Σωματική αντίδραση : Συνέχεια ταχυπαλμίας, δυσκολία στην αναπνοή.
Σκέψη : Σβήνω, θα σπάσει η καρδιά μου.
Σωματική αντίδραση : Ζάλη, θολούρα.
Σκέψη : ωχ Θεέ μου…πάει αυτό ήταν χάνομαι
Σωματική αντίδραση : εφίδρωση, δύσπνοια, μεγαλύτερη ταχυπαλμία.
Συμπεριφορά: κρίση πανικού.
Συναίσθημα : ανησυχία , φόβος.
Επιπρόσθετα, η διαταραχή πανικού μπορεί να εμφανιστεί όταν το άτομο υποτιμά την ικανότητα που έχει στο να ανταπεξέλθει σε έναν κίνδυνο, έχει δηλαδή χαμηλή αυτοεκτίμηση, σε συνδυασμό με την εκτίμηση μιας κατάστασης ως επικίνδυνης. Συνεπώς, η εξασθένηση των συμπτωμάτων της ΔΠ προϋποθέτει αφενός την βελτίωση της αυτoεκτίμησης του ατόμου και αφετέρου την αντιμετώπιση των καταστροφικών παρερμηνειών.
Ψυχοδυναμική προσέγγιση: Το Ψυχοδυναμικό μοντέλο δεν διαχωρίζει την ΔΠ και τις άλλες αγχώδεις διαταραχές αφού διατείνεται ότι ο πανικός και οι υπόλοιπες εκφράσεις άγχους δεν διαφέρουν ποιοτικά αλλά μόνο σε δριμύτητα. Η Ψυχοδυναμική εκδοχή υποστηρίζει πως τα επίπεδα άγχους και η ευαισθησία στην ΔΠ καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τους μηχανισμούς άμυνας που υποσυνείδητα αναπτύσσει το άτομο. Η παραπάνω υπόθεση υποστηρίζεται από ερευνητικά ευρήματα που περιγράφουν σημαντική μείωση των συμπτωμάτων πανικού όταν μη λειτουργικοί αμυντικοί μηχανισμοί (π.χ. διαστρέβλωση και αυτοθυσία) αντικατασταθούν από ποιο ώριμους μηχανισμούς. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική προσέγγιση ένα επεισόδιο πανικού λειτουργεί σαν αντιπερισπασμός και βοηθά στο να παραμένουν οι απειλητικές εσωτερικές συγκρούσεις μακριά από την επιφάνεια της συνειδητότητας.
Αντιμετώπιση της ΔΠ
Η πορεία της ΔΠ, καθώς συμβαίνει και με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, χαρακτηρίζεται από μια συνέχεια, και η δριμύτητα των συμπτωμάτων της μπορεί να εξελιχθεί από ήπιες σε πιο σοβαρές εκδοχές της, όπου τα πιο ήπια, υποκλινικά σύνδρομα μπορεί να θεωρηθούν ένας μεταβατικός χώρος ανάμεσα στην υγεία και την κλινική διαταραχή . Τα καλά νέα είναι ότι οι παρεμβάσεις για την διαχείριση της ΔΠ έχουν προσφάτως επανεξεταστεί και τα στοιχεία μαρτυρούν την αποτελεσματικότητα αρκετών ψυχοθεραπευτικών και φαρμακολογικών θεραπειών καθώς φαίνεται να ανακουφίζουν σημαντικά το 70% - 90% των περιπτώσεων.
Ανάμεσα σε άλλες, οι Γνωστικές-Συμπεριφορικές Προσεγγίσεις (ΓΣΘ) ελέγχου του πανικού παρουσιάζονται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές (85%). Παρεμβάσεις που αφορούν την έκθεση στα συμπτώματα της ΔΠ (Exposure Based) περιγράφονται ως αποτελεσματικές στην διαχείρισή τους. Επιπροσθέτως η βιβλιοθεραπεία βασισμένη στις αρχές της Γνωστικής Συμπεριφορικής προσέγγισης φαίνεται να διαδραματίζει έναν σημαντικό υποστηρικτικό ρόλο. Η φαρμακοθεραπεία παρουσιάζεται ως εξίσου αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ΔΠ και πολλές φορές λαμβάνεται σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία. Επίσης πριν την διάγνωση της ΔΠ είναι απαραίτητο να γίνονται λεπτομερείς ιατρικές εξετάσεις προκειμένου να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες των συμπτωμάτων (υπερβολικά επίπεδα ορμονών του θυρεοειδή, ορισμένοι τύποι επιληψιών, καρδιακές αρρυθμίες κ.λπ.).
Τέλος είναι σημαντική η έγκαιρη αναζήτηση επαγγελματικής στήριξης προκειμένου να ανακοπεί η μετάβαση από τα πιο ήπια, υποκλινικά συμπτώματα στην σοβαρότερη κλινική διαταραχή του πανικού, ειδικά τη στιγμή που είναι διαθέσιμες και εύκολα προσβάσιμες αποτελεσματικές ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις.
Σπύρος Πολίτης
Ψυχολόγος Phd
Πηγές
Politis S, Bellos St, Hadjulis M, Gournellis R, Petrikis P, Ploumidis D, Skapinakis P. Epidemiology of panic disorder and subthreshold panic symptoms in the Greek general population Psychiatriki 2020, 31(3):201-215, doi:10.22365/jpsych.2020.313.201.
Kempke S, Luyten P. Psychodynamic and cognitive-behavioral approaches of obsessive-compulsive disorder: is it time to work through our ambivalence? Bull Menninger Clin. 2007, 71(4):291-311.
Batelaan N, De Graaf R, Van Balkom A, et al. Thresholds for health and thresholds for illness: panic disorder versus subthreshold panic disorder. Psychol Med 2007, 37: 247–256.
Beck AT, Emery G, & Greenberg RL. Anxiety disorders and phobias A cognitive perspective. 1985. New York Basic Books.
Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση».
